انسان ۲۵۰ ساله

در ادامه یادداشت‌های معرفی کتاب انسان ۲۵۰ ساله، در شماره پیش‌رو، فصل دهم، یازدهم و دوازدهم که دوران زندگی امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) و شیوه مبارزات سیاسی آن دوران از حیات ائمه (ع) را شامل می‌شود مورد بررسی قرار خواهیم داد. در فصل دهم، عبارات و مفاهیمی همچون؛ دوره شکل‌گیری تشکیلات حزبی شیعه، مبارزه فرهنگی، گسترش دامنه دعوت توسط امام باقر (ع)، عمق گمراهی مردم و جریان وابسته به حکومت، موضع‌گیری امام باقر (ع) و یارانش در مقابل جریان وابسته به حکومت، تحریک عواطف و گرایش‌های انقلابی مردم نسبت به فساد قدرت‌های مسلط، احضار امام باقر (ع) به شام و زندان افکندن وی توسط هشام، پرهیز امام باقر (ع) از درگیری آشکار و مسلحانه با قدرت حاکم و تکیه بر کار فرهنگی و فکری، شیوه‌های امیدبخش امام باقر (ع) در برخورد با یاران نزدیک، نقشه جهاد امام باقر (ع) پس از مرگ (سفارش به فرزندش برای عزاداری و گریستن بر وی در صحرای منا و زمان موسم حج) وگسترش دعوت شیعی از هزار‌ها کانال عظیم‌ترین شبکه تبلیغاتی جهانی آن روزگار، از جمله شرایط و موقعیت دوره ایشان و اقدام‌های خستگی ناپذیر آن حضرت در مبارزه و مقابله با دستگاه طاغوتی و شیطانی برای هموار کردن مسیر به حکومت الهی است. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در خصوص دوران رهبری امام باقر (ع) می‌فرمایند: «نوزده سال دوران رهبری امام همانند خطی مستقیم و متصل و روشن، با این وضع سپری می‌شود؛ نوزده سالی که در آن، هم آموزندگی ایدئولوژی هست، هم سازندگی فرد؛ هم تاکتیک مبارزه هست، هم سازماندهی به جمع و ایجاد تشکل؛ هم حفظ و تداوم جهت‌گیری سیاسی هست، هم تقیّه و برافروزندگیِ امید هرچه بیشتر و راسخ تر؛ و خلاصه، نوزده سال مبارزه و گذر از روی جِدّ و جهد در سنگلاخی صَعبُ العبور».

فصل یازدهم-رهبر معظم انقلاب اواخر حکومت بنی‌امیه و شرح زندگی امام صادق (ع) را در این فصل اینگونه بازگو می‌کنند: «در فضای پریشان و غم زدة کشور اسلامی که فقر و جنگ و بیماری، همچون صاعقة برخاسته از قدرت طلبی و استبدادِ حکمرانان اموی بر سر مردمِ بینوا فرود می‌آمد و می‌سوخت و خاکستر می‌کرد، پرورش نهال فضیلت و تقوا و اخلاق و معنویت، چیزی در شمارِ محالات می‌نمود. رجال روحانی و قضات و محدثان و مفسران، که می‌بایست ملجأ و پناه مردمِ بینوا و مظلوم باشند، نه فقط به کارِ گره گشایی نمی‌آمدند، غالباً خود نیز به گونه‌ای و گاه خطرناکتر از رجال سیاست، بر مشکلات مردم می‌افزودند. بر این همه، باید مهمترین ضایعة عالم اسلام را افزود؛ ضایعة معنوی، فکری و روحی. در این فضای مسموم و خفه و تاریک و در این روزگار پر بلا و دشوار بود که امام صادق (ع) بار امانت الهی را بر دوش گرفت. از سوی دیگر، اوضاع برای گسترش دادن به اندیشة انقلابیِ شیعه آماده است. جنگ، فقر و استبداد؛ سه عاملِ پرورش دهندة انقلاب، و زمینة کار امامِ پیشین، که جوّ مناطق نزدیک و حتی نقاط دور را تاحدودی آماده ساخته است. استراتژی کلی امامت، ایجاد انقلاب توحیدی و علوی است». معظم‌له در خصوص ابهام در شرح زندگی امام صادق (ع) می‌فرمایند: «شرح زندگی امام، به ویژه در سالیان آغاز امامتش که مصادف با اواخر حکومت بنی‌امیه بود، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. شاید یکی از علل این گنگ بودن و ابهام، به ویژه در فعالیت‌های تشکیلاتیِ امام با یارانش را در ماهیت این کار‌ها می‌باید جستجو کرد. علت دیگر را در خصلت تاریخ‌نویسی و تاریخ نویسان باید جستجو کرد. تنها راهی که می‌تواند ما را با خط کلی زندگی امام آشنا سازد، آن است که نمودار‌های مهم زندگی آن حضرت را در لابه‌لای این ابهام‌ها یافته، به کمک آنچه از اصولِ کلی تفکر و اخلاق آن حضرت می‌شناسیم، خطوط اصلی زندگی نامة امام را ترسیم کنیم و آنگاه برای تعیین خصوصیات و دقایق، در انتظار قراین و دلایلِ پراکندة تاریخی و نیز قراینی به جز تاریخ، بمانیم».

درفصل دوازدهم، که به دوران امام صادق (ع) مربوط می‌شود خصوصیات بارز آن بزرگوار به طور خلاصه چنین بیان می‌شود:
- نقشه امام صادق این بود که بعد از رحلت امام باقر (ع) کار‌ها را جمع و جور کند، یک قیام علنی به راه بیندازد و حکومت بنی‌امیه را -که هر روزی یک دولتی عوض می‌شد و حاکی از نهایت ضعف دستگاه بنی‌امیه بود- واژگون کند.
- امام صادق (ع) مرد مبارزه بود، مرد علم و دانش بود و مرد تشکیلات بود. اما آن بُعد سوم را اصلاً بسیارى نشنیده اند، مرد تشکیلات.
- ده سال با بنی‌امیه و مدت طولانی دیگری با بنی‌عباس مبارزه کرد، هنگامی که پیروزی او بر بنی‌امیه حتمی بود، بنی‌عباس به عنوان یک جریان مزاحم و فرصت‌طلب آمدند میدان را گرفتند و بعد از آن، امام صادق (ع)، هم با بنی‌امیه و هم با بنی‌عباس مبارزه کرد.
- در دورة بنی امیّه، مبارزات امام صادق (ع) بدون کتمان و تقیّه بود؛ امّا در دورة بنی‏عباس با تقیّه عمل می‌کرد.
- امام صادق (ص) دو مرحله در این دوران طی می‌کنند؛ یکی از سال صدو چهارده تا خلافت منصور، که دوران آسایش و گشایش است. آنی که معروف شده به خاطر اختلاف بنی‌امیه و بنی‌عباس ائمه فرصت کردند، مال این دوران است؛ و دیگری از خلافت منصور به بعد که وضع سخت می‌شود، اختناق حاکم می‌شود، همان وقتی که حضرت را تبعید می‌کنند.
نمودار مهم و برجسته در زندگی امام صادق (ع) از دیدگاه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) بدین شرح است: ۱- تبیین و تبلیغ مسئله امامت، ۲- تبلیغ و بیان احکام دین به شیوه فقه شیعی و نیز تفسیر قرآن به روال بینش شیعی، ۳- وجود تشکیلات پنهانی ایدئولوژیک- سیاسی.